Радиобиология және радиациялық қорғау институты

 Институт тарихы

Институт 2004 жылы ашылған университеттің Радиобиологиялық ғылыми-зерттеу орталығының негізінде профессор Полат Қазымбетұлы Қазымбеттің бастамасымен құрылды. 2010 жылы «Радиобиологиялық зерттеулер институты», 2014 жылы «Радиобиология және радиациядан қорғау институты» болып өзгертілді.
Полат Қазымбетұлы Қазымбет – институттың құрметті директоры, медицина ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан педагогикалық ғылымдар академиясының академигі, Нью-Йорк ғылым академиясының мүшесі, «Медициналық радиология және радиациялық қауіпсіздік» халықаралық мамандандырылған ғылыми журналының редакциялық алқасы (Мәскеу), Азиялық радиациялық зерттеулер қауымдастығының вице-президенті, «Республикалық радиобиологтар қоғамы» қоғамдық бірлестігінің президенті.
Институт 15 жыл ішінде Қазақстанның уран өндіруші, тау-кен және мұнай өндіруші аймақтарындағы халықтың радиациялық қауіпсіздігін медициналық қамтамасыз ету мәселелері бойынша бірқатар ірі ғылыми-техникалық гранттарды, 10 ғылым докторларын, 3 PhD докторларын, 13 ғылым кандидаты мен 5 магистр даярлады.

 Міндеттері

– Радиобиология, радиациялық эпидемиология, радиациялық медицина, радиациялық гигиена, радиациялық экология және радиациялық генетика саласындағы басым ғылыми бағдарламаларды әзірлеу және ғылыми зерттеулер;
– Жоғары оқу орнында ғылымды дамыту, ғылыми зерттеулер мен білім беру бағдарламаларын интеграциялау;
- Радиобиология және радиациялық медицина саласында, бакалавриатта, магистратурада және PhD докторантурада жоғары білікті ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлау;
- Ғылыми зерттеулердің нәтижелерін практикалық денсаулық сақтау және басқа да салаларға енгізу;
- Жақын және алыс шетелдердің жетекші бейінді институттарымен радиациялық медицина және радиобиология саласындағы халықаралық ынтымақтастықты кеңейту;
- Радиациялық қауіпсіздік, еңбек гигиенасы, кәсіптік аурулар бойынша түрлі ведомстволар мамандарының біліктілігін арттыру;
- Тұрғын және өндірістік үй-жайларда, сондай-ақ қоршаған орта объектілерінде радиациялық қауіпсіздік нормаларының сақталу деңгейін анықтау бойынша ақылы қызметтер көрсету.
Институттың миссиясы: халықтың радиациялық қауіпсіздігін медициналық қамтамасыз етудің өзекті мәселелерін шешуге және халықаралық сапа стандарттарына сәйкес келетін жоғары білікті ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлауға бағытталған радиобиология, радиациялық медицина, гигиена және радиоэкология саласындағы ғылыми зерттеулер мен әзірлемелердің бәсекеге қабілеттілігіне қол жеткізу.

 Мақсаты

Халықтың радиациялық қауіпсіздігін медициналық қамтамасыз етудің өзекті мәселелерін шешуге және халықаралық сапа стандарттарына сәйкес келетін жоғары білікті ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлауға бағытталған радиобиология, радиациялық медицина, гигиена және радиоэкология саласындағы ғылыми зерттеулер мен әзірлемелердің бәсекеге қабілеттілігіне қол жеткізу. 
Функциялры
Қоршаған орта объектілерін және радиациялық қауіпті объектілер орналасқан аудандарда тұратын халықтың денсаулық жағдайын бағалауды, сондай-ақ Физикалық және химиялық табиғат агенттерінің тәуекелдерін бағалауды қамтитын кешенді радиациялық-гигиеналық зерттеулер.
Институтта құрылған салалық медициналық-дозиметриялық тіркелімді қолдану негізінде персонал мен халыққа техногендік әсер ету салдарларының эпидемиологиясы саласында ғылыми зерттеулер жүргізу.
Персонал мен Халықтың радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша нормативтік, әдістемелік және басшылық құжаттарды әзірлеу және жетілдіру.
Білім беру бағдарламаларын әзірлеу, ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлау және радиациялық қауіпсіздік және қорғау саласындағы мамандар үшін біліктілікті арттыру курстарын өткізу.

 Қызметі

1. Білім беру қызметі
2. Ғылыми қызмет
3. Ақылы қызмет көрсету
Институт өз қызметін келесі лицензиялар негізінде жүзеге асырады: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфақұрылымдық даму министрлігінің Атом энергиясы жөніндегі комитет «Атом энергиясын пайдалану саласындағы қызметтерді көрсету» сабағына № 20004992. 16.03.2020 ж., Қазақстан Республикасы Индустрия және инфақұрылымдық даму министрлігінің Атом энергиясы жөніндегі комитет «Атом энергиясын пайдалануға байланысты қызмет үшін мамандар мен персоналды арнайы даярлау» сабағына 22.04.2019 № 19009260. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті Бақылау комитетінің «8D101 «Денсаулық сақтау» мамандығы бойынша PhD докторанттарын даярлау» «8D051-Биология мамандығы бойынша PhD докторанттарды даярлау» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінде «Емдеу ісі» мамандығы бойынша магистрлерді даярлау, «Радиобиология» секциясы, «7М051 – Биология мамандығы бойынша магистрлерді даярлау» . № KZ93LAA00014823 19 наурыз 2019 ж. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі Атом және энергетикалық қадағалау және бақылау комитетінің "Атом энергиясын пайдалану саласында қызметтер көрсету": "Жеке дозиметриялық бақылау", "Өнімдердегі, материалдардағы, қоршаған орта объектілеріндегі радионуклидтердің құрамын анықтау, "Радонның және басқа радиоактивті газдардың концентрациясын өлшеу", "Аумақтарды, үй-жайларды, жұмыс орындарын, тауарларды, материалдарды, металл сынықтарын, көлік құралдарын радиациялық бақылау", "Иондаушы сәулелену көздерінің, сондай-ақ осындай көздері бар немесе иондаушы сәуле шығаратын аспаптардың, жабдықтардың, қондырғылардың жұмыс сапасын бақылау" № 20004992 16.03.2020 ж.
Көрсетілетін ақылы қызметтердің түрлері:
- зәрдегі уранды анықтау;
- кәсіпорындардағы жұмыс орындарын аттестаттау;
- мамандардың біліктілігін арттырудың білім беру курстары: "Иондаушы сәулелену көздерімен жұмыс істеу кезіндегі радиациялық қауіпсіздік", "Дозиметрист", "Сәулелік тексеру қондырғыларымен жұмыс істеу кезіндегі радиациялық қауіпсіздік", "Жабық сәулелену көздерімен және иондаушы сәуле шығаратын құрылғылармен жұмыс істеу кезіндегі радиациялық қауіпсіздік","Медицинадағы радиациялық қауіпсіздік" тақырыптары бойынша;
- гамма-сәулеленудің ЭДЖ-н және альфа, бета-бөлшектердің ағынының тығыздығын өлшеу;
- радонның және басқа радиоактивті газдардың концентрациясын өлшеу;
- радиоспектрометриялық анықтаулар - 238U, 234U, 232ТҺ, 230ТҺ, 228ТҺ, 40К, 137Cs, радиометриялық анықтаулар -226Ra, 228Ra, 210Pb, 210Po (қоршаған орта, су объектілері, т.б.);
- персоналды жеке дозиметриялық бақылау;
- өнімдердегі, материалдардағы, қоршаған орта объектілеріндегі радионуклидтердің құрамын анықтау;
- аумақтарды, үй-жайларды, жұмыс орындарын, тауарларды, материалдарды, металл сынықтарын, көлік құралдарын радиациялық бақылау;
- иондаушы сәулелену көздерінің, сондай-ақ құрамында осындай көздер бар немесе иондаушы сәулеленуді генерациялайтын құрылғылардың, жабдықтардың, қондырғылардың (медициналық рентген-компьютерлік томографтар; жалпы мақсаттағы медициналық рентген қондырғылары; медициналық рентген-ангиографиялық аппаратура) жұмыс сапасын бақылау медициналық рентгендік стоматологиялық жабдықтар, медициналық рентген маммографиялық қондырғылар).
Институттың Құрылымы:
1. Радиохимия және радиоспектрометрия сынақ зертханасы (ISO / IEC 17025-2019 стандарты бойынша аккредиттелген);
2. Радиациялық эпидемиология және медициналық-дозиметриялық тіркелім зертханасы;
3. Радиациялық қауіпсіздік гигиена зертханасы.
Зертхананың міндеттері:
1. Радиохимия және радиоспектрометрия сынақ зертханасы:
техногендік радионуклидтермен ластанған аумақтарды тазартудың тиімді әдістерін әзірлеу;
ҚР аумағында қоршаған орта объектілерінің сынамаларында радионуклидтердің белсенділігін талдаудың заманауи және тиімді әдістерін енгізу, оқыту және тарату;
бекітілген қызметкерлерге, магистранттарға, PhD докторанттарға, "АМУ" КеАҚ резиденттері мен ізденушілеріне және басқа да медициналық мекемелерден ғылыми-әдістемелік көмек көрсету.
2.Радиациялық эпидемиология және медициналық-дозиметриялық тіркелім зертханасы:
жеке дозиметриялық бақылаудағы персоналдың өндірістік әсерінің жеке радиациялық тәуекелдерін анықтау;
уран өнеркәсібі қызметкерлерінің медициналық-дозиметрлік тіркелімінің моделін әзірлеу;
уран өндіруші, тау-кен өндіруші және мұнай-газ өңірлері халқының денсаулық жағдайын талдау және бағалау;
медициналық-дозиметриялық тіркелімнің мониторингі.
3. Радиациялық қауіпсіздік және гигиена зертханасы:
• персоналға техногендік радиациялық әсер етудің қауіпсіз деңгейін реттеудің ғылыми негіздерін әзірлеу;
• радиациялық гигиенаның басым бағыттарын анықтау, өңдеуші кәсіпорындарда еңбекті қорғаудың жаңа әдістерін енгізу;
• кәсіпорындардағы жұмыс орындарын аттестаттау;
• уран өндіруші, тау-кен және мұнай өндіруші аймақтардағы қоршаған орта объектілерін кешенді радиобиоэкологиялық зерттеу;
• радиациялық қауіпті кәсіпорындардың қызметкерлерінің радиациялық қауіпсіздігін медициналық қамтамасыз етудің ғылыми-әдістемелік негіздерін әзірлеу.

 Жетістіктері

Институт базасында 10 ғылым докторы, 3 PhD докторы, 13 ғылым кандидаты және 5 магистр дайындалып, қорғалды. Қазіргі уақытта "Биология" бағыты бойынша 5 PhD докторант және "Медицина"бағыты бойынша 1 PhD докторант оқиды. Институт қызметкерлері 10 авторлық өнертабыстар мен куәліктер, 6 монография мен оқу құралдары, 5 әдістемелік ұсынымдар, 250-ден астам ғылыми мақалалар мен тезистер шығарды.
Институт қызметкерлері өнеркәсіптік кәсіпорындардың А тобы персоналының сырқаттануы және жинақталған дозасы бойынша электрондық деректер базасын құрды және оның негізінде - қолданыстағы "Радиациялық қауіпті кәсіпорындар қызметкерлерінің салалық радиациялық-эпидемиологиялық тіркелімі (РЭТ )" қолданыстағы модулі құрылды. Қазіргі уақытта ҚР ДСМ Денсаулық сақтауды цифрландыру департаментінде РЭТ -ді ҚР ДСМ медициналық ақпараттық жүйесімен интеграциялау бойынша жұмыс жүргізілуде.
2018 жылдан бастап институт базасында индуктивті байланысқан плазманы масс-спектрометрия әдісімен уран өндіретін өңірлердегі кәсіпорын қызметкерлерінің зәріндегі уранды анықтау ұйымдастырылып, оның зәрдегі стандартты деңгейлері белгіленді (Әдістемелік ұсыныстар мақұлданды және бұйрық жобасы ҚР ДСМ енгізілді, 2019 ж.).
Радиациялық қауiптi кәсiпорындардың қызметкерлерi үшiн «Радиациялық қауiпсiздiктi медициналық қамтамасыз етудiң бiрыңғай жүйесi (РҚМҚЕБЖ)» модулi әзiрлендi. «РҚАБМҚЕ» Консорциумы (радиациялық қауіпсіздікті және аурушаңдықты басқаруды медициналық қамтамасыз ету) институт базасында Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің «Отан соғысы ардагерлеріне арналған орталық клиникалық госпиталь» ШЖҚ РМК негізінде құрылды, оның иондаушы сәулеленумен (зақымданған) науқастарды емдеу тәжірибесі бар (СЯСП және Чернобыль апатын жоюшылардың қызметінің әсері).
Институттың бастамасымен «Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі мен «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ арасында жұмысшылардың денсаулығын қорғау саласындағы ынтымақтастық туралы меморандум және институт пен АҚ арасындағы мұнай және газ өндіруші персоналдың денсаулығын жақсарту туралы меморандум. Өзенмұнайгаз» деген қорытынды жасалды.
Институт келесі гранттық ғылыми-техникалық бағдарламаларды орындады:
- "Радиацияның шағын дозаларының созылмалы әсерімен расталған жұмысшы уран кеніштерінің ДНҚ молекулалық-генетикалық сипаттамасын жасау. Шағын дозаларда радиацияның тұрақты әсеріне ұшыраған адамдардың генотиптері бойынша электрондық деректер банкін құру" (2011-2015 жж.);
- "Қазақстан Республикасының уран өнеркәсібі қызметкерлерінде өндірістік-шартты сырқаттанушылық тәуекелдерін төмендету" (2013-2015 жж.);
- "Арал өңірі халқының денсаулық жағдайын басқарудағы кешенді тәсілдер" (2014-2016 жж.);
- "Қазақстан Республикасының Экологиялық қолайсыз аумақтарының экологиялық жүктемесін азайту, медициналық қамтамасыз ету, халықты әлеуметтік қорғау және сауықтырудың ғылыми-әдіснамалық негіздерін әзірлеу" (2017-2019 жж.);
- "Радиоактивті қалдықтар қоймаларының әсер ету аймағында тұратын халықтың радиациялық тәуекелін төмендету әдістерін зерттеу және әзірлеу" (2018-2020 жж.).
Қазіргі уақытта институт келесі отандық және шетелдік ғылыми бағдарламаларды іске асыруда:
- Сырдария уран-кені провинциясының қоршаған ортасы мен тұрғындарының денсаулығы үшін жағымсыз техногендік қауіп факторларын нивелирлеу әдістерін әзірлеу" (2021-2023 жж.);
"Сақталған уран кеніштерінің жанында тұратын халықты дозалық жүктемені бағалау және эпидемиологиялық зерттеу және теріс техногендік факторларды азайту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу" (2022-2024 жж.);
- "Мұнай өндіруші кәсіпорындардың аумағын радиациялық бақылау" (2022-2024 жж.);
- "Радиоактивті қалдықтар қоймасының жанында орналасқан Ақсу кентінің орта мектебінің радонқауіпсіздігін бағалау және білім алушылардың сәулелену қаупін азайту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу" (2022-2024 жж.);
- Уранды қайта өңдеу бойынша жұмысшылардың Халықаралық біріккен талдауы (АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Германия, Франция және Ресей ғалымдарының қатысуымен);
-Иондаушы сәулеленуді медициналық қолдануда радиациялық қорғанысты қолдау және жақсарту үшін эталондық зертханасы бар ұлттық оқу орталығын құру (АЭЖХА жобасы);
- «Астана медицина университеті» КеАҚ (Қазақстан Республикасы) мен Цукуба университеті (Жапония) арасындағы өзара түсіністік туралы меморандум.

Контакты

Астана қ, Бейбітшілік көшесі, 49А, 7-этаж, 705-каб
тел.: 8(7172) 53-94-48; 57-78-96 (вн.434,430,250).
факс: 8 (7172) 53-94-48.
e-mail: irrp@amu.kz