Академик Е.Д. Даленов атындағы профилактикалық медицина ғылыми-зерттеу институты (бұдан әрі – ҒЗИ) 2023 жылғы 6 сәуірде құрылды. Институттың негізгі мақсаты – профилактикалық медицина саласында ғылыми-білім беру қызметін жүзеге асыру және тәжірибелік-конструкторлық зерттеулерді әзірлеу болып табылады.
ҒЗИ-ды құру идеясы Қазақстан Республикасындағы профилактикалық медицинаның ғылыми негізін қалаушы, Профилактикалық медицина академиясының академигі, Целиноград мемлекеттік медицина институтының (ЦММИ) алғашқы түлегі, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері, жоғары оқу орнының үздік оқытушысы, өмір туралы ғылымдар саласының танымал маманы және денсаулық сақтау саласындағы беделді ғалым, медицина ғылымдарының докторы, профессор Ерболат Дербісәліұлы Даленовқа тиесілі.
Дұрыс өмір сүру керек, Бауырлар!
«….Өмір салтымызды өзгерте отырып, біз өмірдің ағымын өзгерте аламыз, бұл денсаулықты сақтау және қалпына келтіру құралдарымен халықты қаруландыруға мүмкіндікберетін дұрыс құрылған Дұрыс тамақтану жүйесі…»
Академик Ерболат Дербісәліұлы Даленов 1969 жылы сол кездегі Целиноград мемлекеттік медицина институтының (қазіргі Астана медицина университеті) алғашқы түлектерінің бірі болды. Институтты аяқтағаннан кейін Ерболат Дербісәліұлы Ростов медицина институтының (Ростов-на-Дону қ.) патологиялық физиология мамандығы бойынша аспирантураға жіберілді. 1972 жылы кандидаттық диссертациясын қорғап, ал 1993 жылы Томск қаласында докторлық диссертацияны қорғады.
Медицина ғылымдарының докторы, профессор, профилактикалық медицина және нутрициология кафедрасының меңгерушісі Ерболат Дербісәліұлы Даленов — Профилактикалық медицина ғылыми-зерттеу институтын құрудың бастамашысы болды. Ол Қазақстан Республикасы Профилактикалық медицина академиясының және Валеология академиясының Құрметті академигі, Нью-Йорк ғылым академиясының мүшесі, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Медицина ғылымдары академиясының корреспондент-мүшесі болды.
Профессор Ерболат Дербісәліұлы Даленов өзінің бүкіл кәсіби өмірін Астана медицина университетімен байланыстырды. Ол ассистенттен кафедра меңгерушісіне, деканға дейінгі жолды жүріп өтті. Ғалым 450-ден астам ғылыми еңбектің, оның ішінде 42 кітаптың, 10 монографияның, валеология, биология және нутрициология пәндері бойынша қазақ және орыс тілдеріндегі жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындарына арналған оқулықтардың, сондай-ақ дәрігерлер мен зерттеушілерге арналған анықтамалықтардың авторы болып табылады.
Ерболат Дербісәліұлы 18 өнертабыстың және рационализаторлық ұсыныстың авторы болды. Ол көптеген шәкірт тәрбиеледі: оның жетекшілігімен 5 докторлық, 24 кандидаттық, 15-тен астам магистрлік және 4 PhD диссертациясы қорғалды.
Тель Леонид Зигмундович — медицина ғылымдарының докторы, иммунология курсымен валеология кафедрасының алғашқы профессоры және оның негізін қалаушылардың бірі, «АМУ» АҚ профилактикалық медицина және тамақтану кафедрасының профессоры.
Қазақстан Республикасында Леонид Зигмундович Тель медицинадағы валеологиялық бағыттың негізін қалаушылардың бірі болып саналады.
Профессор Тель Л.З. — Қазақстан Республикасының Валеология академиясының президенті, ҚР Медицина ғылымдары академиясының және ҚР Профилактикалық медицина академиясының академигі, АҚШ-тағы Нью-Йорк ғылым академиясының толық мүшесі, сондай-ақ ҚР Валеология академиясын құрудың бастамашысы және «Валеология: Денсаулық – Ауру – Сауықтыру» атты ғылыми-тәжірибелік журналының редакциялық алқасының төрағасы болып табылады.
Ғылыми және педагогикалық қызметі
1965 жылдан 1984 жылға дейін Леонид Зигмундович Тель АММИ (қазіргі Астана медицина университеті) патологиялық физиология кафедрасында стажер-зерттеуші, ассистент және доцент қызметтерін атқарды.
1984 жылдан 1994 жылға дейін профессор Тель Л.З. СММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі болып жұмыс істеді. Осы кезеңде ол оқу-әдістемелік жұмысты жетілдіруге, оқу процесін оңтайландырудың түрлі формаларын іздеуге және енгізуге айрықша көңіл бөлді.
1995 жылы Леонид Зигмундович ЦММИ Анестезиология және реаниматология кафедрасында клиникалық патофизиология курсын басқарды. Сол жылы ҚР Денсаулық сақтау министрлігі тарапынан АҚШ-қа іссапарға жіберілді.
Көптеген жылдар бойы ол «Астана медицина университеті» АҚ профилактикалық медицина және тамақтану кафедрасында (спорттық медицина курсы бар) ғылыми-педагогикалық қызмет атқарып, сондай-ақ АҚШ-тың бірқатар жоғары оқу орындарында – «Жаратылыстану институтының мәні», «Жаһандық шешімдер институты», «Білім беруді дамыту институтында» дәріс оқыды және ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысты.
Леонид Зигмундович — 350-ден астам ғылыми жарияланымның, оның ішінде қалыпты және патологиялық физиология, валеология (қазақ және орыс тілдерінде), биология, сондай-ақ монографиялар мен оқу құралдарының авторы. Оның еңбектері ТМД елдерінде және шетелде кеңінен танылған, ағылшын, венгр, чех және араб тілдеріне аударылған.
Леонид Зигмундович Тель — 60 өнертабыстың авторы, олардың кейбірі АҚШ пен Польшада қолданыс тапқан. Академик Тель Л.З. жетекшілігімен «Бапол» тағамдық өнімі әзірленіп, патенттелген.
Профилактикалық медицинаның дамуына академик Төрегелді Шарманұлы Шармановтың да айрықша үлесі зор болды.
Шарманов Төрегелді Шарманұлы – медицина ғылымдарының докторы, профессор, Ресей Ғылым академиясының және ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, Қазақ тағамтану академиясының және ҚР Профилактикалық медицина академиясының президенті, сондай-ақ «АМУ» АҚ профилактикалық медицина және тамақтану кафедрасының профессоры.
1955 жылы Қарағанды мемлекеттік медицина институтын үздік бітіріп, аспирантураны (1958–1962 жж.) тәмамдағаннан кейін Қарағанды облысы Ұлытау аудандық орталық ауруханасында бас дәрігер қызметін атқарды.
1962–1968 жылдары – ҚазКСР Денсаулық сақтау министрлігінің Өлкелік патология ҒЗИ тамақтану бөлімінің меңгерушісі.
1968–1971 жылдары – Ақтөбе мемлекеттік медицина институтының ректоры, сонымен қатар фармакология кафедрасының меңгерушісі болды.
1971–1982 жылдары Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрі қызметін атқарды.
1973 жылдан бастап – Қазақ тағамтану академиясының негізін қалаушы және президенті.
1995 жылдан бастап – Қазақстан Профилактикалық медицина академиясының негізін қалаушы және президенті.
1997 жылдан бері – «Денсаулық және ауру» журналының бас редакторы.
Оның жетекшілігімен 40 докторлық, 135 кандидаттық диссертация қорғалды. Т.Ш. Шарманов – 460-қа жуық ғылыми еңбектің, оның ішінде 38 монография мен 40 өнертабыстың авторы. Үш рет Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаты болып сайланды.
2001 жылы Т.Ш. Шарманов 1974–2000 жылдар аралығында орындалған «Қазақстандағы тамақтану ғылымының іргелі және қолданбалы аспектілерін дамыту» атты еңбектер циклі үшін Қазақстан Республикасының ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды.
2001 жылдан бастап – Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері,
2003 жылы – «Ғылым» номинациясы бойынша «Платина Тарлан» тәуелсіз сыйлығының лауреаты.
2005 жылы – Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ең жоғары марапаты – Леон Бернард медалімен,
2007 жылы – БҰҰ Балалар қорының (UNICEF) естелік белгісімен
марапатталды, балалардың жағдайын жақсартуға және олардың құқықтарын қорғауға қосқан ерекше үлесі үшін.
Көрсетілетін қызметтер
НЕГІЗГІ БАҒЫТТАР
Институттың мақсаты – Қазақстан Республикасының халқы арасында денсаулықты нығайту, сақтау және аурулардың алдын алу мәселелерін шешуге бағытталған профилактикалық медицина саласында іргелі, ізденістік, қолданбалы және проблемалық-бағдарлы зерттеулерді жүргізу болып табылады.
Қызмет бағыттары:
- Аурулардың бастапқы, екіншілік және үшіншілік профилактикасының ғылыми негіздерін әзірлеу, сонымен қатар салауатты тамақтану тұжырымдамасын дамыту және халыққа арналған білім беру, ғылыми және тәжірибелік бағдарламалар арқылы қосымша құндылықтар қалыптастыру;
- Денсаулықты нығайту және өмір сүру ұзақтығын арттыру мәселелері бойынша білім мен дағдылар алуға деген өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыру мақсатында профилактикалық медицина мен тамақтану идеологиясын қалыптастыру және тиімді пайдалану;
- Халық арасында салауатты тамақтану мен тағам қауіпсіздігі дағдыларын қалыптастыру бойынша көпдеңгейлі коммуникациялық іс-шараларды енгізу, сондай-ақ салауатты өмір салтының теориялық және практикалық негіздерін үйрету;
- Профилактикалық медицина саласында ғылыми бағдарламалар мен жобаларды әзірлеу және жүзеге асыру;
- Профилактикалық медицина саласында ғылыми-зерттеу, тәжірибелік, білім беру, сараптамалық-талдамалық, зертханалық-аналитикалық және консалтингтік қызметтерді жүзеге асыру;
- Институттың ғылыми зерттеулері мен әзірлемелерінің нәтижелерін Университеттің оқу процесіне енгізу және оларды тәжірибеде қолдануға жәрдемдесу.
Білім беру қызметі
ҒЗИ келесі пәндер бойынша оқыту жүргізеді:
«Нутрициология», «Дұрыс тамақтану және тағам қауіпсіздігі», «Денсаулықты нығайту және аурулардың алдын алу», «Тағам өнімдерінің тағамдық құндылығы мен санитарлық-гигиеналық талаптары», «Стоматологиялық аурулардың алдын алу бойынша нутрициологиялық негіздер», «Нутрициология негіздері», «Тамақтану бұзылыстары», «Емдік тамақтанудың негізгі қағидалары».
ҒЗИ-да «Нутрициология», «Қоғамдық денсаулық сақтау», «Медицина», «Геронтология» мамандықтары бойынша магистранттар дайындалады, сондай-ақ «Дәстүрлі медицина» және «Нутрициология» бағыттары бойынша біліктілікті арттыру курстары өткізіледі.
Көрсетілетін қызметтер
- Дәлелді медицина қағидаттарына негізделген профилактика тиімділігін арттыру бойынша зерттеулер жүргізу;
- Халықтың нақты тамақтану жағдайын бағалау;
- Халықтың денсаулық жағдайы мен қартаю биомаркерлерін бағалау;
- Тағам өнімдерінің және рациондардың химиялық құрамын талдау;
- Жеке денсаулық жағдайын бағалау және сауықтыру жүйелерін әзірлеу;
- Денсаулықтың нозологияға дейінгі кезеңінде диагностикасын жүргізу;
- Салауатты тамақтану бойынша ұсыныстар мен мәзір-жоспарлар әзірлеу;
- Алдын алу бағытындағы тамақтану бағдарламаларын дайындау;
- Жаңа қауіпсіз тағам өнімдерін әзірлеу;
- Аурулардың біріншілікті, екіншілік және үшіншілік профилактикасының ғылыми негіздерін дайындау;
- «Нутрициология», «Диетология», «Дәстүрлі медицина», «Әлеуметтік жұмыстың заманауи аспектілері» және т.б. бағыттар бойынша медицина қызметкерлеріне арналған сертификаттық курстар өткізу;
- Медициналық білімі жоқ тұлғалар үшін тамақтану бұзылыстарын анықтау мен емдеудің заманауи әдістері бойынша қысқа мерзімді курстар өткізу;
- Халықтың мақсатты топтарына арналған салауатты өмір салты мәселелері бойынша ақпараттық-ағартушылық қызметтер көрсету;
- Емханаларда нутрициологиялық кеңес беру және диагностикалық қызметтер көрсету.
Ғылым жетістіктер мен әзірлемелер
Әзірленген тағам өнімдері:
- «Лактобапол» (патент №25025, 17.11.2011 ж.);
- «Бапол-М» (патент №25522, 17.02.2012 ж.);
- «MilkyBoom-plus» (патент №27420, 24.09.2013 ж.);
- «Дәрілік құрал» (патент №9835, 22.11.2024 ж.);
- «Тоникалық сусын» (патент №9834, 22.11.2024 ж.);
- «Диеталық кондитерлік өнім дайындауға арналған композиция» (патент №11005, 15.08.2025 ж.).
Дайындалды:
- Жыл мезгілдері, жас ерекшелігі және контингент бойынша мәзір-жоспарлар;
- «Нутрициология», «Валеология», «Сұрақтар мен жауаптар түріндегі патофизиология», «Тағам гигиенасы», «Дәстүрлі медицинаның негіздері» және т.б. оқулықтар, сондай-ақ «Денсаулық кодексі» мен «Денсаулық паспорты» жарық көрді.
Іске асырылды:
- 3 халықаралық жоба;
- 4 отандық ғылыми жоба;
- 2 магистратура және докторантура бағдарламасы;
- 27 оқу құралы;
- 3 қосымша білім беру бағдарламасы.
БАҒЫНЫСТАҒЫ БӨЛІМШЕЛЕР
Денсаулық зертханасы
СӨС
ҚЫЗМЕТІ:
ДЕНСАУЛЫҚ ЗЕРТХАНАСЫ
«Денсаулық зертханасы» – бұл халықтың денсаулығын сақтау мен нығайтуға бағытталған өзара байланысты бірнеше қызмет бағытын іске асыратын кешенді орталық. Зертхана қызметінің негізгі мақсаты – жеке диагностика жүргізу және тамақтану саласындағы сапаны бақылау жүйесін қамтамасыз ету арқылы қоғамның денсаулық әлеуетін арттыру.
Зертхананың бірінші бағыты – созылмалы жұқпалы емес аурулардың даму қаупі факторларын бағалау мақсатында донозологиялық диагностика жүргізу. Осы бағыт аясында төмендегідей зерттеу түрлері жүргізіледі:
- аурулардың қауіп факторларын анықтау;
- денсаулық деңгейін бағалау;
- ағзаның нутрициялық статусын (қоректік жағдайын) анықтау;
- биологиялық жасты және ағзаның жалпы шынығу деңгейін бағалау;
- терапевт, диетолог және басқа да мамандардың кеңес беру қызметтері.
Екінші бағыт – тағам өнімдері мен қызметтер сапасына сараптама және бағалау жүргізу. Бұл бағыт шеңберінде:
- тағам өнімдерінің органолептикалық және зертханалық сапасы мен қауіпсіздігіне баға беру;
- қоғамдық және диеталық тамақтану үшін тағамдарды дайындауға арналған технологиялық карталарды әзірлеу және оңтайландыру;
- халықтың түрлі топтарына арналған мәзірлер мен тамақтану рациондарын қалыптастыру;
- профилактикалық медицина саласында сараптамалық және әдістемелік қолдау көрсету жұмыстары жүзеге асырылады.
Байланыс ақпараты
Мекенжай:
Қазақстан Республикасы, Астана қаласы,
«Астана медицина университеті» КЕАҚ,
Бейбітшілік көшесі, 49,
академик Е.Д. Даленов атындағы профилактикалық медицина ғылыми-зерттеу институты,
«Денсаулық зертханасы»,
2-қабат, 216-бөлме
Телефон:
8 (7172) 53-95-34, 53-95-17
Электрондық пошта:
nii.dalenov@amu.kz
Салауатты өмір салты орталығы (СӨС ОРТАЛЫҒЫ)
Орталықтың миссиясы
Орталықтың негізгі миссиясы – салауатты өмір салты мәдениетін қалыптастыру және халықты денсаулықты сақтау мен тәртіпке баулуға ынталандыру, алдын алу және профилактикалық іс-шаралардың жүйелі ресурстық базасын пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Салауатты өмір салтын енгізу – аурулардың алдын алудағы басты құралға айналуы тиіс.
Мақсаты
Қызметкерлер мен білім алушылардың салауатты өмір салты қағидаттары туралы хабардарлығын арттыру және денсаулықты сақтауға бағытталған тиімді академиялық және әкімшілік іс-шараларды енгізу арқылы денсаулықты нығайтатын орта қалыптастыру.
Орталықтың міндеттері
2023–2026 жылдарға арналған «Салауатты университет» жобасын үйлестіру және іске асыру;
Салауатты өмір салтының маңыздылығын түсіндіретін және дұрыс мінез-құлық таңдауға ынталандыратын ақпараттық-коммуникациялық материалдар әзірлеу;
СӨС дағдыларын қалыптастыру мақсатында конференциялар, семинарлар, дөңгелек үстелдер, байқаулар, дәрістер және тренингтер ұйымдастыру (сала мамандары мен сарапшылардың қатысуымен);
Бейресми білім беру аясында біліктілікті арттырудың қысқа мерзімді курстарын әзірлеу және медициналық әрі беймедициналық мамандарды оқыту;
Білім беру бағдарламаларын әзірлеу және енгізу, олардың мақсаты – білім алушылар мен қызметкерлердің денсаулығын сақтау және нығайту;
Аурулардың алдын алу және салауатты өмір салты мәселелері бойынша отандық және шетелдік озық тәжірибені зерттеу, талдау және жинақтау;
Нысаналы халық топтарының тамақтану мінез-құлқы мен жүріс-тұрыс факторларын зерттеу, зерттеу нәтижелерін жариялау;
Салауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша мемлекеттік, қоғамдық, қалалық және халықаралық бағдарламалар мен жобаларды іске асыруға жәрдемдесу.
